Don Goossens
De heilige Elisabeth, het voorbeeld voor een klop
Dit schilderij, olieverf op doek, is in 1640 geschilderd door Christiaen Gillisz van Couwenbergh (1604-1667). Hij portretteerde een rijke klop die een uitgeputte vrouw en een invalide man begeleidt naar de aartsengel Gabriël, de patroon van de geneeskunde. De engel wordt vergezeld door zijn attribuut, een hond.
Elisabeth van Hongarije (1207-1231) ondersteunde, tegen de wil van haar schoonfamilie in, de armen. Na de dood van haar man stichtte ze een hospitaal in haar kasteel de Wartnurg bij Eisenach en verzorgde daar de zieken. Zij leefde volgens de regels van de Derde Orde van Sint Franciscus, regels voor niet-kloosterlingen die in eenvoud en armoede wilden leven. Zij stierf op 24 jarige leeftijd en werd vier jaar later al heilig verklaard. Elisabeth groeide uit tot de grote patrones van de zieken- en armenzorg.
Christiaen Gillisz van Couwenbergh vervaardigde dit werk in zijn Delftse periode. Hij verbleef na zijn opleiding in Utrecht van 1627 tot 1647 in Delft. Nadien werkte hij voor Frederik Hendrik in Den Haag onder meer aan de verfraaiing van Paleis Noordeinde en Huis ten Bosch.
Een rijke klop laat zich schilderen
De anonieme opdrachtgeefster moet wel een rijke klop zijn geweest: een portret kost wel meer dan een grijpstuiver. De klop woonde waarschijnlijk op het terrein van het begijnhof in Delft. Maar een klop is geen begijn. De god en werk toegewijde begijnen kennen we uit de Middeleeuwen, doorgaans verbonden aan een (belendend) klooster. De kloppen 'ontstonden' na de Reformatie omdat de katholieke kloosters geen novicen meer mochten aannemen. Tot uitsterven gedoemd. Vrome vrouwen meldden zich bij de plaatselijke priester, bij hun biechtvader, en legden de gelofte van kuisheid af. Zij stonden in dienst van de geloofsgemeenschap door het bijstaan van de armen en zieken en met het schoonhouden van de religieuze gebouwen. Zij waren self supporting, waren verantwoordelijk voor hun eigen inkomen.
Armoede en deemoed?
Ook rijke vrouwen meldden zich, ook zij namen zich voor als volgeling van de Derde Orde van Sint Franciscus in eenvoud en armoede te leven. Armoede en deemoed? En je dan laten portretteren als een heilige? De verantwoordelijke biechtvaders moesten er voor zorgen dat deze zelfstandige vrouwen binnen het kerkelijk gareel bleven. De vele goede werken konden niet voorkomen dat er geroddeld werd. 'Vrome kwezels zijn het en die biechtvaders? Knijpen die de kat in het donker?'
In de negentiende eeuw werd de aanwas van de kloosters weer getolereerd: langzaam maar zeker stierven de kloppengemeenschappen uit.
De zorg: een zorg voor de toekomst
Een op de acht mensen is vandaag de dag betrokken bij de zorg voor een zieke partner of familielid, voor een chronisch zieke of een dierbare met een geestelijke of lichamelijke handicap. De mens wordt ouder en wil langer thuis blijven wonen. De kinderen zijn erg druk of wonen ver weg...
Wordt in de directe toekomst, al of niet door politieke maatregelen, een extra appèl gedaan op 'de vrijwilliger'? Het aantal mensen in kwetsbare situaties groeit, het budget voor professionele hulp staat onder druk. Op dit moment bieden ongeveer 25.000 vrijwilligers steun aan 35.000 hulpbehoevenden. En de vraag groeit: meer dan 50.000 mensen hebben behoefte aan hulp door vrijwilligers in de vorm van thuishulp, vriendendienst of burenhulp.
Zie ook: Portret van een vrouw als Elisabeth van Hongarije en
Elisabeth van Hongarije, patrones van liefdadigheid
